Coğrafi oluşumlarla medeniyetlerin alakası daima merakımı cezbetmiştir. Bu yüzden yeni bir seyahate çıkmadan evvel kesinlikle uydu haritalarından bir ön araştırma yaparım. Bunu size de tavsiye ederim. İzmir etrafında özel bir yer bulmak istersek işe akarsulara ve inançlı körfezlere bakarak başlayalım. Gediz, Büyük Menderes, Bakırçay ve Küçük Menderes ırmaklarıyla Yamanlar, Spil, Bozdağ ve Aydın dağlarına gerçek gidelim. Suyu, ovası, denize kapısı, yani körfezi var. Daha ne olsun! Etrafındaysa Selçuk ve Efes’i göreceğiz. Biraz daha doğuya gittiğimizde de dağların yamacına konuşlanmış Tire’yi bulacağız. Bu özel ilçenin neleri varmış, artık birlikte bakalım…
Maki bitki örtüsünün yaygın olduğu Ege Bölgesi’nde bir ilçe ancak buna karşın yemyeşil doğasıyla küçük ölçekli Bursa ve Uludağ tesiri yaratıyor. Üstelik içine girdikçe güzelleşiyor zira mimarisi, tarihi ve tabiatı çok bedelli.
Bin yıllardır orada
En hoş tarafı, orta sokaklarına girdiğinizde içinizi ısıtan klâsik ömrün tüm canlılığıyla devam ediyor olması. Ege mimarisi özelliği taşıyan bir meskenin merdivenlerinde bir 15 dakika oturun. Betimlemeye çalıştığım tecrübesi iliklerinize kadar hissedeceksiniz.
Hitit, Frigya, Lidya, Pers, Helen, Roma, Bizans ve nihayetinde Osmanlı periyotlarında varlığını sürdüren Tire’nin geçmişi yaklaşık MÖ 2000 yıllarına dayanıyor. Yani Anadolu’da bugün bildiğimiz birçok büyük kent yokken Tire orada duruyordu ve bölgenin en değerli yerleşim yerleri ortasındaydı. O denli ki Evliya Çelebi ünlü ‘Seyahatname’sinde ‘Şehri Muazzam Tire’ olarak betimlemiş bu hoş kasabayı.
Tarihte bu kadar değerli bir yer edinmesinin sebebiyse tarım ve ticaret. Küçük Menderes Ovası’nın verimli toprakları ve ticari liman kenti olan Efes’le ilgisi Tire’yi değerli kılmış. Tarihin cilvesi o ki bölgeyi var eden Küçük Menderes Irmağı, taşıdığı alüvyonlarla günbegün körfezi doldurarak bölgenin limanını fonksiyonsuz kılmış. Hal bu türlü olunca Efes, Birgi ve Tire üzere kasabalar daha fazla büyüyemeden öylece kalakalmış. Âlâ ki o denli olmuş, yoksa bugün muhtemelen apartmanlarla dolu, ‘Tire Büyükşehri’nden bahsedecektik.
Tire’nin kültürel zenginlikleri ortasında mescitlerin başka bir yeri var. İlçe merkezindeki 56 caminin 50’si tarihi eser niteliğinde. Yoğurtluoğlu Külliyesi ya da Yavukluoğlu Mescidi öne çıkanlar ortasında. Tahtakale Hamamı, Necip Paşa Kütüphanesi ve Ali Baba Türbesi de görülmesi gereken yerlerden.
Özellikle Ege pazarı konseptine meraklı olanlar için Tire yalnızca bölge yahut ülke için değil, global ölçekte bir marka. Rivayete nazaran yeryüzünün en büyük açık pazarı Tire’nin Salı Pazarı. Bu türlü midir bilemiyorum lakin sahiden ne kadar büyük
olduğunu içine girip kaybolduğunuzda anlayacaksınız. Bir kasabanın iki sokağı değil, güya bütün kasaba ve sokakları pazaryeri üzere. 2 bine yakın tezgâhtan kelam ediliyor. Kılık kıyafet, yeme-içme her şey var. Bilhassa Ege otlarının fışkırdığı ilkbahar ve erken yaz periyodunda gitmenizi öneririm.
Sukuşları ve orkideler…
Tire’de görmeniz gereken özel yerlerden biri de Derekahve. İlçenin dağ yamacına kurulma durumunu en güzel orada hissedeceksiniz. Yerleşim yerine süzülen bir vadi ve bir derenin bölgeye kattığı güzellik, yeşillik ve serinlik diye tanım edebilirim bu alanı. Ben şimdi göremedim lakin giden arkadaşların anlata anlata bitiremediği Kaplan Köyü’nü de listenize ekleyin.
Müze gezmeyi sevenlere bilhassa T.C. Tire Belediyesi Kent Müzesi’ni önereceğim. Kasabanın eski zanaatlarına ilişkin örnekleri gerçek üreticilerden direkt görebilirsiniz. Keten iplik, hasır dokumacılık üzere çok sayıda zanaatı pratik olarak da deneyimlemek mümkün. Bu özelliğiyle tam bir yaşayan ve yaşatan müze olmuş.
Tire’nin tabiatı büyük bir kıymet taşıyor. Zira karşısındaki Bozdağ ve üzerinde oturduğu Aydın Dağları birçok bitki ve canlı için kıymetli bir ömür alanı. Bilhassa ilkbahar ve erken yaz devrinde çok sayıda yabani orkide çeşidini ve süsen üzere soğanlı bitkileri görebilirsiniz. Küçük Menderes Deltası’yla gölleri, bilhassa kuş gözlemcileri ve fotoğrafçılar için kıymet biçilmez. Ülkemize Afrika’dan gelen sumrular üzere erguvani balıkçıl ve çok sayıda farklı sukuşu Tire’ye yaklaşık 1 saatlik aralıkta. Bozdağ ve Gölcük de doğaseverler için kıymetli alanlar. Gölcük’te sayısız sukuşu, Bozdağ’da ise kestane ve çam ormanları sizi bekliyor.
Peynirler başınızı döndürecek
Ege otlarını aslında biliyoruz ancak Tire’de hayvancılık ve süt eserleri de çok varlıklı. Binbir çeşit peynirle başınızın dönmesine hazır olun. Bölgeye mahsus Tire çamur peynirini bilhassa tavsiye ediyorum. İlçenin köftesi çok ünlü. Bu lezzeti etraftaki restoranlarda tadabilirsiniz. Öteki tavsiyem de yoğurt. Nitekim özel bir tat bu, pas geçmeyin. Ayrıyeten tak tak kebabı (kuyu kebabı) tekrar denemeniz gerekenler ortasında. “Tatlı var mı” diyenler için yörenin lor peyniri ve karadutuyla yapılan lor tatlısı benim favorim.
Çevresi de çok güzel
“Hazır Tire’ye geldim, bir gün konaklayıp Birgi, Efes ve Selçuk’u da görürüm” derseniz tam bir Ege tarih tipi yapmış olursunuz. Bu rotanın bir de sürdürülebilirlik ve nostalji boyutu var. Çünkü ülkemizin birinci tren yolu sınırı bu bölgede. İzmir Basmane üzerinden Ödemiş, Tire ve Selçuk’a uzanan, son derece turistik lakin birçok kişinin şimdi fark etmediği bir güzergâh bu. Şimdiden söylüyorum, turist akınına uğramadan evvel keşfedenlerden olun. Malum karşımızda bir Doğu Ekspresi gerçeği var. Ayrıyeten Adnan Menderes Havaalanı’ndan geçen İZBAN seferleriyle direkt Selçuk’a giderek de rotanızı oluşturabilirsiniz.